Υπήρξε η 1η γυναίκα καθηγήτρια πανεπιστημίου (Α΄ βαθμίδας) σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη, και η 1η καθηγήτρια μαθηματικών παγκοσμίως με δικές της διαλέξεις στα πανεπιστήμια.
Η ζωή της Σόνυα υπήρξε θέμα 3 ταινιών (κινηματογράφου και τηλεταινιών):
* Sofya Kovalevskaya (1956) σε σκηνοθεσία Iosef Shapiro, με πρωταγωνιστές τους Γιέλενα Γιούνγκερ, Λεβ Κοσολόφ και Τατιάνα Σεζενυέφσκαγια.
* Berget På Månens Baksida (Ένας λόφος στη πίσω πλευρά του φεγγαριού) (1983) σε σκηνοθεσία Lennart Hjulström, με τη Gunilla Nyroos στο ρόλο της Σοφίας και την Μπίμπι Άντερσον στο ρόλο της Ανν Σαρλότ Edgren-Leffler.
* Sofya Kovalevskaya (1985), τηλεταινία σε σκηνοθεσία της Αζέρας σκηνοθέτιδας Αϊάν Σαχμαλίγεβα, με τη Γιέλενα Σαφόνοβα στο ρόλο της Σοφίας. 
* Το ίδρυμα Χούμπολτ της Γερμανίας απονέμει κάθε 2 χρόνια Βραβείο Σοφίας Κοβαλέφσκαγια σε πολλά υποσχόμενους νέους ερευνητές.
Η Σοφία (ή Σόνυα) Βασίλιεβνα Κοβαλέφσκαγια (ρωσ. Со́фья Васи́льевна Ковале́вская), (Sofia ‘Sonya’ Vasilyevna Korvin-Krukovskaya Kovalevskaya / 3 Γενάρη 1850 – 29 Γενάρη 1891), υπήρξεν η 1η σπουδαία γυναίκα λόγια, συγγραφέας και μαθηματικός της Ρωσσίας, με σημαντικές πρωτότυπες συνεισφορές στην ανάλυση, τις διαφορικές εξισώσεις και τη μηχανική. Υπήρξεν η 1η γυναίκα καθηγήτρια πανεπιστημίου (Α΄ βαθμίδας) σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη και μία από τις 1ες που εργάσθηκε σα συντάκτρια επιστημονικού ερευνητικού περιοδικού. Το όνομά της απαντάται και σε διαφορετικές παραλλαγές: η ίδια υπέγραφε τις επιστημονικές εργασίες της ως Sophie Kowalevski (Σοφί Κοβαλεφσκί, ή σε κάποιες περιπτώσεις Kowalevsky), ενώ μετά την εγκατάστασή της στη Σουηδία αυτοαποκαλείται Σόνυα.
Γεννήθηκε ως Σοφία Κόρβιν-Κρουκόφσκαγια στη Μόσχα στις 3 Γενάρη 1850 κι ήτανε το 2ο από 3 παιδιά στην οικογένεια. Ο πατέρας της Βασίλι Βασίλιεβιτς Κόρβιν-Κρουκόφσκι, ήταν αξιωματικός του πυροβολικού στον αυτοκρατορικό ρωσικό στρατό. Η μητέρα της, Γιελιζαβέτα (Ελισάβετ) Φεντόροβνα Σούμπερτ, ήτανε μορφωμένη γυναίκα γερμανικής καταγωγής, ενώ η γιαγιά της ήτανε τσιγγάνα. Αναφέρεται πως όταν ήταν 11 ετών η ταπετσαρία στο δωμάτιό της είχε μαθηματικές σχέσεις από τον απειροστικό λογισμό. Οι γονείς της εξέθρεψαν το ενδιαφέρον της για τα μαθηματικά και προσέλαβαν ένα δάσκαλο, τον A.N. Στρανολιούμπσκι, γνωστό υπέρμαχο της ανώτερης παιδείας για τις γυναίκες, ο οποίος τη δίδαξε απειροστικό λογισμό. Κατά την ίδια χρονική περίοδο ο γιος του ιερέα της περιοχής την εισήγαγε στον μηδενισμό. Παρά το προφανές ταλέντο της στα μαθηματικά, δεν μπορούσε να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της σε αυτά στη πατρίδα της, όπου απαγόρευόταν εκείνη την εποχή η φοίτηση γυναικών σε πανεπιστήμια. Προκειμένου να σπουδάσει στο εξωτερικό χρειαζόταν γραπτή άδεια από τον πατέρα ή το σύζυγό της, οπότε σύνηψε τυπικό γάμο με το Βλαντιμίρ Κοβαλέφσκι, τότε νεαρό φοιτητή της παλαιοντολογίας που αργότερα έγινε γνωστός στη Δύση από τη συνεργασία του με τον Δαρβίνο. Οι δυο τους μετανάστευσαν από τη Ρωσία το 1867.
Το 1869 ξεκινά να παρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Χαϊδελβέργης, στη Γερμανία, πράγμα που της επιτρεπόταν όσο οι καθηγητές που τα δίδασκαν έδιναν την έγκρισή τους. Λίγο αργότερα επισκέφθηκε το Λονδίνο με το σύζυγό της, ο οποίος συζήτησε εκεί με τους συναδέλφους του Τόμας Χάξλεϋ και Δαρβίνο, ενώ η Σοφία προσκλήθηκε να παρακολουθεί τις Κυριακάτικες συναντήσεις της Τζωρτζ Έλιοτ. Εκεί, σε ηλικία 19 ετών, συνάντησε τον Χέρμπερτ Σπένσερ κι οδηγήθηκε σε μία διαμάχη για το αν και πόσον η γυναίκα είναι ικανή για αφηρημένη σκέψη. Αυτό πολύ πριν την αξιοσημείωτη συνεισφορά της της σβούρας Κοβαλέφσκι στο μικρό κατάλογο των γνωστών παραδειγμάτων ολοκληρώσιμης κίνησης στερεού σώματος. Η Τζωρτζ Έλιοτ συνέγραφε τότε το Middlemarch, στο οποίο υπάρχει η φράση: “Με λίγα λόγια, η γυναίκα ήταν ένα πρόβλημα το οποίο, αφού το μυαλό του κ. Μπρουκ απέτυχε ενώπιόν του, δύσκολα μπορούσε να είναι λιγότερο περίπλοκο απ’ ό,τι οι περιστροφές ενός ακανόνιστου στερεού“.
Η Σόνυα συμμετείχε σε κοινωνικά κινήματα κι υιοθέτησε κάποιες ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού. Το 1871 το ζεύγος Κοβαλέφσκι ταξίδεψε στο Παρίσι για να φροντίσουνε τους τραυματίες από τη Κομμούνα του Παρισιού: βοήθησε να σωθεί ο Βικτόρ Ζακλάρ, που ήτανε σύζυγος της αδελφής της, Ανν (Ανν Ζακλάρ). Μετά από 2 χρόνια σπουδών στα μαθηματικά στη Χαϊδελβέργη με δασκάλους όπως οι Χέρμαν φον Χέλμχολτζ, Γκούσταβ Κίρχοφ και Ρόμπερτ Μπούνσεν, εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου υποχρεώθηκε να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα με τον Καρλ Βάιερστρας, καθώς το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου δεν της επέτρεψε ούτε καν να παρακολουθεί μαθήματα. Το 1874 υπέβαλε 3 ερευνητικές εργασίες (μία περί των μερικών διαφορικών εξισώσεων, μία για τη δυναμική των δακτυλίων του Κρόνου και μία για τα ελλειπτικά ολοκληρώματα) στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν ως διδακτορική διατριβή της. Με την υποστήριξη του Βάιερστρας, αυτό της εξασφάλισε ένα διδακτορικό στα μαθηματικά με άριστα (summa cum laude), με παράκαμψη των συνηθισμένων υποχρεωτικών μαθημάτων κι εξετάσεων. Κατέστη έτσι η 1η γυναίκα σε όλη την Ευρώπη που έγινε κάτοχος διδακτορικού στα μαθηματικά. Η εργασία της πάνω στις μερικές διαφορικές εξισώσεις περιέχει αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Θεώρημα Cauchy-Kovalevski, που δίνει συνθήκες για την ύπαρξη λύσεων σε μια ορισμένη κατηγορία αυτών των εξισώσεων.
Ρωσικό γραμματόσημο με τη μορφή της του 1951
Στα τέλη της 10ετίας 1870-1880 η Σοφία κι ο σύζυγός της Βλαντιμίρ άρχισαν να αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες. Η Σοφία ήθελε να διορισθεί στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν της επιτρεπόταν επειδή ήτανε γυναίκα, παρότι είχε τις ίδιες γνώσεις μαθηματικών με τους άνδρες διδάκτορες. Δεν της έδιναν το δικαίωμα ούτε να παραδίνει δωρεάν διαλέξεις. Λίγο αργότερα ο Βλαντιμίρ άρχισε να ασχολείται με τον κατασκευαστικό κλάδο κι η Σοφία έγινε η βοηθός του. Κατασκευάζανε σπίτια και συντριβάνια για να γίνουνε και πάλι οικονομικά σταθεροί, αλλά για σύντομο διάστημα: Το 1879 η τιμή των υποθηκών ξεπέρασε το ποσό των χρημάτων που είχανε κερδίσει, χάσαν όλα τα χρήματά τους πάλι και χρεωκοπήσανε. Λίγον αργότερα ο Βλαντιμίρ βρήκε μια άλλη εργασία, ενώ η Σοφία βοηθούσε τους γείτονες να ηλεκτροδοτήσουνε τα φώτα του δρόμου.
Το ζευγάρι επέστρεψε στη Ρωσία, αλλά απέτυχαν να γίνουνε καθηγητές, αυτή τη φορά εξαιτίας των ριζοσπαστικών πολιτικών τους πεποιθήσεων. Αποθαρρυμένοι, επιστρέψανε στη Γερμανία. Ο Βλαντιμίρ, που ανέκαθεν υπέφερε από έντονες εναλλαγές στη ψυχική του διάθεση, έγινε πιο ασταθής με αποτέλεσμα να ζει μόνη τον περισσότερο καιρό. Μετά, για κάποιο άγνωστο λόγο, αποφάσισαν να περάσουνε τα επόμενα χρόνια μαζί σα πραγματικά παντρεμμένο ζευγάρι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γεννήθηκε η κόρη τους Σοφία (αποκαλούμενη Φούφα). Μετά από 1 χρόνο που αφιέρωσε στην ανατροφή της κόρης της, τη παρέδωσε για φροντίδα στη μεγαλύτερη αδελφή της, επανέλαβε την ενασχόλησή της με τα μαθηματικά κι εγκατέλειψε το Βλαντιμίρ, για τελευταία φορά. Το 1883, αντιμέτωπος με τη χειροτέρευση των μεταπτώσεων στη ψυχική του κατάσταση και τη πιθανότητα να διωχθεί ποινικά για τη συμμετοχή του σε μία απάτη με μετοχές, ο Βλαντιμίρ αυτοκτόνησε.
Προτομή της από το Βάλτερ Ρούνεμπεργκ
Το ίδιο έτος, με τη βοήθεια του μαθηματικού Gösta Mittag-Leffler, τον οποίο είχε γνωρίσει ως μαθητή του Βάιερστρας, η Σόνυα μπόρεσε να εξασφαλίσει μια θέση ως privat-docent στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Το 1884 διορίσθηκε με 5ετή σύμβαση ως Professor Extraordinarius (δηλαδή καθηγήτρια χωρίς έδρα) κι έγινε η συντάκτρια του ερευνητικού μαθηματικού περιοδικού Acta Mathematica. Το 1888 κέρδισε το βραβείο Prix Bordin της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών για το έργο της: Mémoire sur un cas particulier du problème de le rotation d’un corps pesant autour d’un point fixe, où l’intégration s’effectue à l’aide des fonctions ultraelliptiques du temps. Η εργασία αυτή περιείχε την ανακάλυψη αυτού που είναι σήμερα γνωστό ως σβούρα Κοβαλέφσκι, περίπτωση που αποδείχθηκε στη συνέχεια από το Γάλλο μαθηματικό Ζοζέφ Λιουβίλ ότι είναι η μοναδική περίπτωση κινήσεως στερεού (μη ελαστικού) σώματος εκτός από τις σβούρες του Όιλερ και του Λαγκράνζ που είναι “πλήρως ολοκληρώσιμη“. (Σημ: Δε βρήκα τίποτε για τη σβούρα κι όποιος/α ξέρει ας με πληροφορήσει να συμπεριλάβω μιαν υποσημείωση παρακαλώ).
Το 1889 διορίσθηκε Professor Ordinarius (καθηγήτρια μαθηματικών κάτοχος πανεπιστημιακής έδρας) στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, η 1η γυναίκα στην ιστορία που καταλάμβανε τέτοια θέση σε πανεπιστήμιο της Βόρειας Ευρώπης. Μετά από πολλές παρεμβάσεις υπέρ αυτής (και μιαν αλλαγή των κανόνων της Ακαδημίας), της προσφέρθηκε μία έδρα στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, αλλά ποτέ δεν της προσφέρθηκε καθηγητική θέση σε ρωσικό πανεπιστήμιο. Συνέγραψε κι αρκετά μη μαθηματικά έργα, μεταξύ των οποίων κι ένα αυτοβιογραφικό, Μια ρωσική παιδική ηλικία, θεατρικά έργα (σε συνεργασία με τη δούκισσα Ανν Σαρλότ Edgren-Leffler) κι ένα ημι-αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, το Μηδενιστικό κορίτσι (1890).
Πέθανε από γρίππη στη Στοκχόλμη στις 29 Γενάρη 1891, σε ηλικία μόλις 41 ετών, μετά την επιστροφή της από ένα ταξίδι διακοπών στη Γένοβα. Η σορός της είναι θαμμένη στο κοιμητήρι Norra begravningsplatsen, στη Σόλνα στη Σουηδία.
Ονομαστήκανε προς τιμήν της:
* Ο αστεροειδής 1859 Κοβαλέφσκαγια (1859 Kovalevskaya), που ανακαλύφθηκε το 1972.
* O μεγάλος κρατήρας Κοβαλέφσκαγια στην αόρατη από τη Γη πλευρά της Σελήνης.
* Το ίδρυμα Χούμπολτ της Γερμανίας απονέμει κάθε 2 χρόνια Βραβείο Σοφίας Κοβαλέφσκαγια σε πολλά υποσχόμενους νέους ερευνητές.
* Η Sonia Kovalevsky High School Mathematics Day ( Ημέρα Μαθηματικών “Σόνυα Κοβαλέφσκι” στα Γυμνάσια), πρόγραμμα της αμερικανικής Ενώσεως για τις Γυναίκες στα Μαθηματικά (Association for Women in Mathematics, AWM), που χρηματοδοτεί εργαστήρια στις ΗΠΑ που ενθαρρύνουν τα κορίτσια να εξερευνήσουν τα μαθηματικά.
* Η ετήσια The Sonia Kovalevsky Lecture (Διάλεξη Σόνυα Κοβαλέφσκι) χρηματοδοτείται από την AWM, με σκοπό τη προβολή σημαντικών συνεισφορών γυναικών στα πεδία των εφαρμοσμένων ή υπολογιστικών μαθηματικών. Ανάμεσα στις γυναίκες που τιμήθηκαν με το προνόμιο να τη δώσουν είναι οι Irene Fonseca (2006), Ingrid Daubechies (2005), Joyce R. McLaughlin (2004) και Linda R. Petzold (2003).
Η ζωή της Σόνυα υπήρξε θέμα 3 ταινιών (κινηματογράφου και τηλεταινιών):
* Sofya Kovalevskaya (1956) σε σκηνοθεσία Iosef Shapiro, με πρωταγωνιστές τους Γιέλενα Γιούνγκερ, Λεβ Κοσολόφ και Τατιάνα Σεζενυέφσκαγια.
* Berget På Månens Baksida (Ένας λόφος στη πίσω πλευρά του φεγγαριού) (1983) σε σκηνοθεσία Lennart Hjulström, με τη Gunilla Nyroos στο ρόλο της Σοφίας και την Μπίμπι Άντερσον στο ρόλο της Ανν Σαρλότ Edgren-Leffler.
* Sofya Kovalevskaya (1985), τηλεταινία σε σκηνοθεσία της Αζέρας σκηνοθέτιδας Αϊάν Σαχμαλίγεβα, με τη Γιέλενα Σαφόνοβα στο ρόλο της Σοφίας.
Αναμνηστικό νόμισμα με τη μορφή της του 2000
Στη λογοτεχνία για κείνη:
* Beyond the Limit: The Dream of Sofya Kovalevskaya (Πέρα από το όριο: Το όνειρο της Σοφία Κοβαλέφσκαγια, 2002), ένα βιογραφικό μυθιστόρημα από τη μαθηματικό κι εκπαιδευτικό Joan Spicci (εκδ. Tom Doherty Associates, LLC). Είναι έν ιστορικά ακριβές πορτραίτο των 1ων χρόνων του γάμου της και της αναζήτησης για μόρφωση. Βασίζεται μερικώς πάνω σε 88 από τις επιστολές της Σόνυα, που η ίδια η συγγραφέας μετέφρασε από τη ρωσική στην αγγλική γλώσσα.
* Against the Day, μυθιστόρημα του 2006 από τον Τόμας Πίντσον, πιστευότανε πριν την έκδοσή του ότι θα βασιζότανε πάνω στη ζωή της, αλλά στο τέλος αποδείχθηκε ότι εμφανίζεται ως ελάσσον πρόσωπο.
* Too Much Happiness (Υπερβολική ευτυχία, 2009), διήγημα της Άλις Μούνρο, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Αυγούστου 2009 του Harper’s Magazine κι έχει τη Σόνυα σα κύριο χαρακτήρα. Αργότερα εκδόθηκε και σε μια ομώνυμη συλλογή διηγημάτων.